اثر پروانه ای

دانش سنتی بر ثبات و پایداری تأکید دارد و از نظریه اثر پروانه ای می‌توان دریافت کوچکترین اعمال فرد، می تواند نتایجی مثبت یا منفی، به دنبال داشته باشد.

فایل صوتی این مقاله برای حمایت از نابینایان و کسانی که وقت خوانش متن را ندارند تهیه شده است

تاریخچه

اصطلاح «اثر پروانه ای» به ادوارد نورتون لورنز منتسب است؛ ریاضیدان، هواشناس و یکی از نخستین طرفداران نظریه آشوب. اگرچه او حدود ده سال با طرح این پرسش اساسی که آیا حرکت بال مرغان دریایی می تواند موجب ایجاد دگرگونی در هوا شود یا نه، روی نظریه ی خود کار می کرد، در سال ۱۹۸۷، به پروانه که شاعرانه تر بود، روی آورد. عنوان یکی از سخنرانی های لورنز این بود: «آیا بال زدن یک پروانه در برزیل می تواند طوفانی در تگزاس به پا کند؟». در واقع یکی از همکاران دانشمند او با نام فیلیپ مریلیس این عنوان را پیشنهاد کرده بود. لورنز، خود نمی دانست چه عنوانی را برگزیند. پیش از مطرح شدن اثر پروانه ای به صورت علمی، داستان های علمی- تخیلی به این موضوع پرداخته بودند. به ویژه، نویسندگانی همچون ری بردبری، به آن دسته از مشکلات توجه داشتند که در صورت سفر به گذشته، به دلیل تسلسل وقایع ، برای فرد به وجود می آیند. آیا به راستی کارهای جزیٔی و کم اهمیتی که در گذشته انجام گرفته اند، می توانند پیامدهای شایان توجهی در آینده داشته باشند؟

آثار ساخته شده

برداشت های تخیلی فراوانی از کاربرد اثر پروانه ای در سفر زمان انجام گرفته است. بسیاری بر این باورند که فیلم «اثر پروانه ای» ساخت سال ۲۰۰۸، نمونه ی خوبی است که نشان می دهد در صورت ممکن شدن سفر در زمان، دستکاری مسایٔل کوچک و جزیٔی در گذشته، می تواند آینده را به طرز ناگواری دگرگون کند. یک تفسیر بهتر و منتقدپسندانه تر از این مفهوم، در فیلم «فرکانس» محصول ۲۰۰۰ ارایٔه شده است. در این فیلم، پدر و پسر در راستای زمان، از طریق امواج رادیویی با یکدیگر رابطه برقرار می کنند و سعی می کنند گذشته را برای به دست آوردن نتایج مطلوب، تغییر دهند. بدون شک، می توان در رفتار انسانی مشاهده کرد که چگونه تغییرات کوچک می توانند به طرز غیرمنتظره ای، عملکرد یک سیستم پیچیده ی دیگر را تحت تأثیر قرار دهند. کارها و تجربیات کوچکی که در ضمیر ناخودآگاه دخیره می شوند، می توانند به گونه ای باورنکردنی، بر رفتار یک فرد تأثیرگذار باشند.

اثر پروانه ای در علوم مختلف

اثر پروانه ای، در علم، آثار تخیلی و یا علوم اجتماعی، در حد نظریه باقی می ماند. با این حال، به نظر می رسد این نظریه، توجیهی منطقی برای غیرقابل پیش بینی بودن حوادث باشد. تا آنجا که به رفتار انسانی مربوط می شود، مطابق نظریه اثر پروانه ای، کوچکترین اعمال فرد، می توانند نتایجی مثبت یا منفی، به دنبال داشته باشند. دانش سنتی بر ثبات و پایداری تأکید دارد. حال آن که بر اساس نظریه های پیشرفته ی دهه های اخیر، عدم ثبات، حساسیت و غیر قابل پیش بینی بودن، بن مایه ی بسیاری از پدیده هایی را تشکیل می دهند که در مقیاس های زمانی و مکانی قابل رؤیت اتفاق می افتند، یعنی تجربیات روزمره و معمولی ما. لازم است تصمیم گیرندگان، عموم مردم و حتی بخشی از جامعه علمی، خود را با این روال امور و منطق لازم برای آن، تطبیق دهند. بسیاری از سیستم های مورد توجه، از اتمسفر زمین گرفته از بازار بورس، باید به نحوی بازرسی، مراقبت، طرح ریزی و پیش بینی شوند که با پیچیدگی ذات شان مطابقت داشته باشد؛ در غیر این صورت، ممکن است مشخصه های اساسی آن ها از قلم بیفتد. اثر پروانه ای، نمادی از این منطق جدید است.

اثر پروانه ای و مدیران

(اثر پروانه ای برای مدیران حاوی این پیام است که مشکلات خرد سازمان را هرگز به کوچکی شان نبخشند). این مقاله بر نگرش کاربردی تیٔوری اثر پروانه ای در مدیریت سازمان ها تمرکز دارد، اما با تفکر بیشتر در می یابیم که در هر لحظه از زندگی روزمره با این پدیده مواجه هستیم و چه بسا هدیه کردن یک لبخند یا سلام، قدردانی از یک همکار و یا فشردن دست یک دوست عامل بازدارنده بسیاری از سوء تفاهمات و تنش ها در روابط ما باشد. یادمان باشد مطابق تیٔوری اثر پروانه ای بسیاری از سوء رفتارهای ما در طول یک روز ( هر چند از دید ما به کوچکی ارتعاش بال پروانه ) با گذر از چرخه وقایع می تواند به توفانی عظیم در اطراف زمین تبدیل شود. در پایان به ذکر مثالی از ترانه های عامیانه مردم چین اشاره میکنیم که نمایانگر تاثیر یک میخ بر سرنوشت مردم یک سرزمین است.

اگر شما هم در کار و زندگی خود با اثر پروانه‌ای سر و کار داشته‌اید تجربیات خود را با من و سایر دوستان به اشتراک بگذارید.