فشار عصبی که به اصطلاح اضطراب نامیده میشود در آن حالت بر عواطف و هیجانها و فرایندهای اندیشیدن و حالتهای بدنی انسان تأثیر میگذارد.
فشار عصبی یک عبارت کلی است که همه گونه فشاری را که انسان در زندگی احساس میکند در برمیگیرد. در دنیای کنونی اضطراب یکی از آفات نیروی انسانی است.
هنگامی که فشار عصبی بیش از اندازه باشد، توانایی انسان در سازگاری با پیرامون در خطر می افتد.
ابتدا باید تعریف و تفاوت اضطراب و استرس را بدنیم!
تعریف استرس:
شرایط فیزیکی و روانی خاصی است که از یک تهدید درک شده و تقاضایی که نمی تواند به راحتی برآورد شود نشات می گیرد.
تعریف اضطراب:
اضطراب را میتوان درک خطر غیرواقعی و غیرفوری دانست.
مثلا وقتی دزدی را می بینید می ترسید، اگر مدتها پس از مواجهه با دزد همچنان همه جا خطر دزد را احساس میکنیم یا تصویر و خاطره آن جلوی چشم ما ظاهر میشود دچار اضطراب شده ایم، یا اگر قرار است چند سال آینده در کنکور شرکت کنیم و از حالا ترس وجود ما را فراگرفته است، دچار اضطراب شدهایم.
تفاوت اضطراب و استرس:
- استرس به طورکلی، تجرب های موقتی است، درحالیکه اضطراب مسئله ای دائمی درباره ی سلامت روحی و روانی افراد است.
- اضطراب یکی از مشکلات بسیار رایجی است که سلامت روح و روان را متأثر میکند.
- استرس میتواند محرکی برای ایجاد اضطراب باشد و اضطراب میتواند نشانه ای بیرونی از استرس حاد باشد.
- استرس واکنشی است به مشکلات و فشارها، و اضطراب واکنشی است به استرسها.
- استرس در بیشتر مواقع با اقدامی عملی رفع میشود، اما حل مشکل اضطراب نیازمند مشاوره، دارودرمانی و کمک گرفتن تخصصی در زمینه ی روانشناسی است.
معرفی فیلم:
باید بدانیم که:
اثرات مخرب اضطراب بر زندگی فردی و اجتماعی کاملاً مشهود بوده و کارکنان یکی از آسیب پذیرترین قشرها در برابر اضطراب هستند، در سالهای اخیر استفاده از واژه اضطراب در روانشناسی مدیریت رواج یافته و به علت بودن آن در زندگی اجتماعی افراد، بخشی از مباحث سازمانی به آن اختصاص یافته است.
ارتقای بهداشت روانی محیط کار به عنوان یکی از مهمترین ابعاد توسعه و بهسازی منابع انسانی ، در چند دهه اخیر توجه محققان زیادی را در ایران و کشورهای خارج به خود جلب کرده است. باید توجه داشت که ماهیت و پیچیدگی شغلی کارکنان و مدیران ایجاب می کند که آن ها با تصمیم گیری های متنوعی سروکار داشته باشند.
عوامل ایجادکننده فشارهای روانی احتمالاً در فرآیند تصمیم گیری آنها می تواند دخالت داشته باشد. از آنجایی که کارکنان و مدیران از یک طرف با محدودیت زمانی برای تصمیم گیری های خود روبه رو بوده و از سوی دیگر، اختیار و آزادی عمل برای تصمیم گیری ها کافی نیست. این دو عامل موجب بروز فشارهای روانی بیشتر را فراهم میکند.
اضطراب: از جمله مشکلاتی است که دستاورد زندگی به اصطلاح، متمدن بشر امروزی است و افراد در همه عرصه های زندگی با آن دست به گریبان هستند. این عامل از لحاظ جسمانی، هیجانی، شناختی و رفتاری تأثیرات مخربی بر انسان از خود به جا میگذارد.
مسئله فشارهای عصبی و علل و عوارض آن در بحث رفتار سازمانی به تازگی گشوده شده است و علمای این دانش مدت کوتاهی است که به تحلیل فشارهای روانی و آثار آن در سازمان و عملکرد اعضای آن پرداخته اند. واقعیت های موجود در مبحث رفتار سازمانی نشان میدهد که درصد قابل توجهی از علل و موجبات بیماری های روانی و کسالت های ناشی از خستگی کار شایع در بین کارکنان سازمان ها را می توان در شیوه های رفتاری، برخوردها و شخصیت مدیران جستجو کرد.
گروهی از صاحبنظران رفتار سازمانی، فشار روانی را بیماری شایع قرن نامگذاری کرده اند. شاید هم به راستی این دوران، عصر فشارهای روانی است. دوره ای که در آن انسان بیش از هر زمان دیگری در معرض عوامل فشارزا قرار گرفته و مسایل و مشکلات بی شماری از هر سو او را احاطه کرده است. این فشارها به طور حتم با پیچیدگی روزافزون سازمان ها و گسترش تکنیک ها، ابزارها و دیگر ابعاد سازمان در صورت عدم برنامه ریزی صحیح و مناسب، افزایش هم می یابند.
در یک تعریف نسبتاً جامع، فشار روانی به عنوان حالتی در نظر گرفته شده است که در آن فرد با فرصت ها، محدودیت ها، تهدیدات و تقاضاهایی مواجه میگردد که نتایج حاصل از هر کدام آنها برای وی مهم است.
مفهوم اضطراب در فرآیند تحول خود از زمان دیرین یا عصر پسین هر چه بیشتر شهرت یافته از دقت آن کاسته شده است در واقع امروزه مردم هنگامی که به هر گونه ملالتی از خستگی گرفته تا خشم دچار می شوند، می گویند تحت تأثیر اضطراب هستند یا اضطراب برآن ها وارد می شود.
جالب بدانید هرگاه کلمه ی Desserts (به معنای دسر) را برعکس هجی کنید، stressed به معنی تحت فشار است.
در کتاب فرهنگ روانشناسی، کلمه ی اضطراب stress به معنی فشار روانی، تنیدگی، اضطراب، فشار هیجانی، تنش، فشار روحی، تکیه صدا و فشار به کار رفته است.
اضطراب در واقع نوعی فشار روحی، خستگی، نگرانی، وحشت و ترس است. اضطراب موجب بروز انواع بیماریها، افسردگی، ناراحتی و رنج میشود .
از جمله اثرات رفتاری مخرب این عامل، ایجاد اختلال در کارکردهای اجتماعی است.
اضطراب عبارت است از هر نوع رویدادی که چه از لحاظ ذهنی و چه از لحاظ جسمی، فشاری بر بدن شما وارد آورد.
به عنوان یک پدیده روحی و روانی، اضطراب حالتی است که بیشتر ما در زندگی روزانه چه در محیط خانواده و چه در اجتماع و محیط کار آن را تجربه مینماییم و این تجربه، منجر به نتایج گاه مثبت و گاه منفی میگردد .
اضطراب ها انواع مختلفی دارند که به انواع مثبت، منفی، خنثی، یو استرس، دیسترس، خفیف و شدید، حاد یا مزمن، فردی و یا جمعی، بیرونی و درونی، کوتاه مدت و بلند مدت، عاطفی و جسمی، سازمان یافته و جانشین و اجتماعی و … طبقه بندی میشوند که به چند نمونه از آنها اشاره می‌کنبم:
اضطراب های خنثی
کلماتی مانندتغییر، مسئله، تعارض، بحران، سروصدا، پول، انتقاد، عدم توازن، ایهام، غیر منتظره بودن، و …
کلمات، نگرشها و رفتارهایی است که در ابتدا احساسات منفی را بر می انگیزد اما باید آنها را خنثی بدانیم؛ یعنی اگر این احساسات را به نحو مناسبی کنترل نماییم و دیدگاه محیطی در مورد آن ها اتخاذ کنیم حتی می توانند تجارب مثبتی به شمار آیند.
مثلاً تعارض ما را به یاد رویارویی های ناخوشایند با همکاران می اندازد. در حالی که این رویارویی ها میتوانند باعث تغییرات مثبت، تخلیه احساسات، نوآوری و خلاقیت بشوند و در شکل افراطی خود موجب خشم، ناکامی و سر در گمی شوند.
اضطراب های اجتماعی
اضطراب های اجتماعی در زندگی افراد درست در لحظه ای که فرد زندگی خود را شروع می کند وجود دارند. فرد با خلق و خوی افراد دیگر، پرخاشگری و عصبانیت مواجه می شود.
البته در این بین نباید وقایع بزرگ زندگی را فراموش کنیم، زمانی که شغل خود را از دست می دهید، ترفیع و درجه دریافت نمی کنید، صاحب فرزند می شوید، یا مرگ یکی از عزیزان خود را تجربه می کنید .
اما اگر اضطراب بلند مدت باشد و شما بر آن کنترلی نداشته باشید بدنتان فرصتی برای استراحت پیدا نمی کند و اثرات این اضطراب بد، خودش را نشان می دهد. قلب در نهایت یک عضله است، یک ماشین دائمی نیست دیری نمیپاید که با ضربان جا افتاده و یا تندی ضربان قلب مواجه میشوید و بعید نیست که روزی قلبتان نیز درد بگیرد .
اضطراب عاطفی
به شرایطی اطلاق می شود که در خانواده گفت و شنودهایی صورت بگیرد و یا یکی از بستگان یا عزیزان فوت شود.
اضطراب شغلی
فشار عصبی را تجارب ناخوشایند، احساسات منفی مانند تنش، اضطراب، ناکامی، عصبی بودن، افسردگی بر اثر جنبه های کار تعریف نموده است. فشار عصبی منجر به کاهش عملکرد شغلی می شود یعنی پدیدهای که امروزه برای پیشرفت کیفیت تدریس در مدارس یکی از موانع تلقی می شود. در رابطه با فشار عصبی شغلی، گروهی از محققان فشار عصبی را بر اساس هنجارهای سازمانی ابهام نقش و تعارض نقش و تأثیر آنها بر فرد، توضیح و تبیین می نمایند.
فشار عصبی شغلی را واکنش های افراد نسبت به عوامل جدید یا تهدید کننده در محیط های کارشان تعریف میکنند.
فشار شغلی شرایطی است که از تعامل بین اشخاص و شغل آنها بر می خیزد و همراه با تغییراتی در درون آنهاست که آنها را وادار به دور شدن از عملکرد عادیشان میکند. صاحب نظران معتقد اند که چون گروه بی شماری از مردم درگیر کار در بیرون از خانه هستند لذا تحقیقات در زمینه اضطراب باید بر روی اضطراب شغلی تمرکز یابد .
اضطراب شغلی و ایجاد مشکلات متعدد روانشناختی
مانند: اضطراب، افسردگی، خستگی عصبی، بی تفاوتی، پرخاشگری، تخلیه ناگهانی عاطفی، رفتار تکانشی، خنده عصبی، ناتوانی در تصمیم گیری، تمرکز ضعیف، توجه کم، وقفه های ذهنی
و موراد جسمانی مانند: سردردهای میگرنی، افزایش ضربان قلب و فشار خون، بیماری های قلبی- عروقی، دردهای اسکلتی- عضلانی، اختلالات ریوی و گوارشی، بیماری های کلیوی و… که اتفاق افتد.
اضطراب شغلی در سازمان
غیبت کاری، جابه جایی، تولید پایین، بیگانه شدن با همکاران، عدم رضایت شغلی، کاهش تعهد و وفاداری به سازمان و افت عملکرد شغلی همراه باشد.
اضطراب شغلی را می توان روی هم جمع شدن عامل های اضطراب زا و آن گونه وضعیت های مرتبط با شغل دانست که بیشتر افراد نسبت به اضطرابزا بودن آن اتفاق نظر دارند.
برای نمونه یکی از وضعیت های پراضطراب و مرتبط با شغل این است که از یک سو کارگر یا کارمند در معرض خواست ها یا فشارهای زیاد در محیط کار قرار بگیرد و از سوی دیگر برای بر آوردن این خواست ها وقت محدودی در اختیار داشته باشد و طبیعی است که چون نمی تواند از پس انجام آن ها برآید با ایرادگیری های پی در پی سرپرستان روبرو می شود .
نشان گرهای اضطراب شغلی
علایم و آثار فشار روانی ممکن است به سه صورت:
- علایم فیزیولوژیکی:
مانند تغییرات فشار خون، ضربان قلب، زخم معده و…
- علایم روانی:
نظیر افسردگی، اضطراب، هیجانات شدید، ترس و…
- علایم رفتاری:
نظیر بی علاقگی و بی میلی، عدم رضایت، تعجیل و شتاب زدگی، تعلل و مسامحه، بی نظمی و مانند این ها بروز مینماید.
نشانه های جسمانی
یکی از عمومی ترین نشانه های بیماری جسمانی مرتبط با اضطراب شغلی بیماری های قلبی- عروقی است. پژوهش های معتبری وجود دارد که رابطه بین شرایط اضطراب زای کار را با عوامل خطر آفرین بیماری قلبی- عروقی نشان می دهند.
همین طور ثابت شده است که ناراحتی های معده ای و روده ای مثل زخم های دستگاه گوارش و اضطراب شغلی با هم رابطه مستقیم دارند. از دیگر بیماری های جسمانی که ممکن است نتیجه اضطراب های شغلی پیاپی باشند انواع حساسیت ها (آلرژیها) و بیماری های پوستی، اختلال در خواب سردرد و ناراحتی های تنفسی را می توان نام برد .
نشانه های روانی
آن دسته از مشکل های عاطفی و شناختی هستند که بر اثر ناراحتی های ناشی از اضطراب شغلی بروز می کنند. نارضایتی از شغل یکی از رایج ترین پیامدهای اضطراب شغلی است. شخصی که از شغل خود ناراضی است با بی میلی و تأخیر به سر کار خود می آید و برای آن که کارش را به خوبی انجام دهد دلیل چندانی نمی بیند.
دیگر نشانه های روانی عبارتاند از: افسردگی، اضطراب، ملالت، احساس ناکامی، انزوا و بیزاری است.
بعضی از این نشانه ها به خودی خود مشکل هایی هستند و تا جایی که ممکن است موجب وخیمتر شدن اضطراب شغلی می شوند؛ مثلاً کارگری که روز به روز احساس ناکامی و ناخرسندی بیشتری از شرایط شغلی اش می کند ممکن است افسرده و سر در گریبان شود. در نتیجه توان او برای مقابه با مشکل های شغلی باز هم کمتر می شود و امکان بهبود بخشیدن به شرایط کار و گسترش دیدگاه های فکری خود را از دست می دهد.
نشانه های رفتاری
نشانه های رفتاری به دو دسته تقسیم میشوند:
دسته اول:
نشانه هایی هستند که می توان گفت به طور مستقیم متوجه خود فرد شاغل است. این دسته شامل رفتارهایی است؛ مثل خودداری از کار کردن، مصرف روز افزون مشروبات الکلی و دارو، پرخوری یا بی اشتهایی، رفتارهای ستیزه جویانه در بر ابر همکاران یا اعضای خانواده و به طور کلی مشکل های میان فردی است.
دسته دوم:
از نشانه های رفتاری پیامدش به سازمان یا تشکیلات اداری بر می گردد، ازجمله غیبت از کار، رها کردن شغل، افزایش حادثه های ناشی از کار و فقدان بهره وری.
به بیان دیگر اضطراب ناشی از شغل اضطرابی است که فرد معینی بر سر شغل معینی دستخوش آن می شود، در این تعریف چند نکته نهفته است: شخص شاغل تا چه اندازه از تجربه برخوردار است، کار آزموده است و یا تازه کار.
میزان قدرت و ضعف او در مقابله با شرایط موجود چه قدر است؛ چه نوع شخصیتی از خود در محیط کار نشان می دهد ! این تعریف ها هر یک در نوع خود مناسب است، زیرا یکی به جنبه های معینی از محیط کار تأکید دارد و دیگری به ویژگی ها و جنبه های معینی از شخصیت فرد توجه میکند.
